هر انسانی به طور طبیعی در زندگیش ترس را تجربه می‌کند. تجربه ترس، همیشه بد نیست. چرا که به ما کمک می‌کند تا از خطرات واقعی موجود در محیط، از خودمان محافظت کنیم. مثلاً ترس از مار باعث می‌شود به آن نزدیک نشویم. در نتیجه از گزیده شدن توسط مار محفوظ می‌مانیم. اما زمانی که ترس ما افراطی شود و به حد نامعقولی برسد، می‌تواند شخصیت ما را به سمت حالتی از روان‌رنجوری بکشاند و در بخشی از زندگی روزمره‌مان مشکلاتی را ایجاد کند. در این حالت، ترس ما تبدیل به فوبیا شده است و نیاز به توجه بالینی دارد.
فوبیا چیست؟
فوبیا ترسی شدید، پایدار و غیر واقع‌بینانه از شی‌ء، شخص، حیوان، فعالیت یا موقعیتی خاص است. بنابراین شخص سعی می‌کند که از محرکی که از آن می‌ترسد، اجتناب کند و با آن مواجه نشود. در صورتی که فرد به اجبار، با آن محرک ترس‌آور روبرو شود، اضطراب و پریشانی زیادی را تجربه می‌کند.
انواع فوبیا
سه نوع عمده از فوبیا وجود دارد که فوبی‌های مختلف در آن سه دسته قرار می‌گیرند:
۱. فوبیای اختصاصی یا فوبیای ساده
این نوع فوبیا، رایج‌ترین نوع است. در فوبیای اختصاصی، فرد از حیوان خاصی مثل سگ، گربه، عنکبوت و مار، مواردپزشکی مثل خون، آمپول، دندانپزشک و پزشک، محیط طبیعی مثل مکان‌های تاریک، طوفان، آب و ارتفاع، یا موقعیت‌هایی مثل پرواز، سوار شدن بر قطار و مکان‌های بسته می‌ترسد. این نوع فوبیا معمولاً ریشه ژنتیکی دارد و در خانواده‌ی نزدیک فرد هم دیده می‌شود.
۲. فوبیای اجتماعی یا اضطراب اجتماعی
در این نوع فوبیا فرد از این می‌ترسد که در موقعیت‌های اجتماعی حاضر شود که امکان مسخره شدن، خجالت زده شدن یا مورد قضاوت قرار گرفتن او وجود دارد. این فرد معمولاً در حضور افراد غریبه دچار اضطراب می‌شود. این ترس ممکن است محدود به عملکرد فرد در موقعیت‌هایی شود که مجبور است سخنرانی کند یا موضوعی را در حضور جمع ارائه دهد. مثل خواننده‌ای که از اجرای آهنگ در کنسرتش دچار اضطراب شدیدی می‌شود. یا ممکن است فرد از موقعیت‌های بیشتری مثل خوردن یا نوشیدن در جمع یا دستشویی رفتن در مکان عمومی بترسد. افرادی که در کودکیشان خجالتی و گوشه گیر بوده‌اند، غمگین بوده‌اند یا تجارب اجتماعی منفی داشته‌‌اند، با احتمال بیشتری به فوبیای اجتماعی مبتلا می‌شوند.
۳. آگورا فوبیا یا فوبی مکان‌های باز
در این نوع فوبیا، ترس فرد از این است که در مکانی باز قرار بگیرد و اگر نیاز به فرار از آن مکان داشته باشد، فرار کردن برایش سخت باشد یا کسی نباشد که به او کمک کند. معمولاً چنین فردی از اینکه در مکانی شلوغ یا بیرون از منزل قرار بگیرد می‌ترسد. موقعیت‌هایی که فرد از آن می‌ترسد، می‌تواند شامل پارکینگ‌های بی سقف، بازار، پل، ایستادن در صف یا جمعیت، استفاده از وسایل نقلیه عمومی و مکان‌های بسته مثل فروشگاه و سینما باشد. در بسیاری از موارد ممکن است همراه با این فوبیا، نشانه‌های پانیک نیز وجود داشته باشد. یعنی علاوه بر ترس شدید از چنین موقعیت‌هایی، فرد علائمی مثل ضربان قلب، تنگی نفس، بی حسی، لرزش و تعریق را نشان می‌دهد.
شدت اختلال ناشی از فوبیا
بعضی از انواع فوبیا خیلی خاص و محدود هستند. مثلاً ممکن است فرد فقط از عنکبوت، که به آن آراکنوفوبیا گفته می‌شود، یا فقط از گربه، که به آن آیلورافوبیا گفته می‌شود، بترسد. وقتی فوبیا تا این اندازه محدود باشد، فرد سعی می‌کند با آن روبرو نشود. در نتیجه در سایر جنبه‌های زندگیش، اختلالی ایجاد نمی‌شود. اما همیشه ترس فرد تا این اندازه، اختصاصی نیست.
گاهی فوبیا در زمینه‌های وسیع‌تری وجود دارد و باعث مشکلات بیشتری در زندگی فرد می‌شود. مثلاً در ترس از ارتفاع، که به آن آکروفوبیا گفته می‌شود، فرد ممکن است از موقعیت‌هایی مثل رد شدن از یک پل در حین رانندگی، نگاه کردن به بیرون از طبقه بالای یک ساختمان یا بودن در آسانسور شیشه‌ای، دچار اضطراب شدیدی شود.
فوبیا در سنین مختلف
فوبیای خاص در کودکان می‌تواند مشکلات کوتاه مدتی را ایجاد کند و معمولاً طی چند ماه از بین می‌رود. اما وقتی که فوبیا در بزرگسالان ایجاد می‌شود، در ۸۰% موارد مزمن و طولانی مدت می‌شود. در چنین شرایطی، ترس غیر منطقی فرد نیاز به درمان دارد و معمولاً بدون درمان از بین نمی‌رود.
زمان مراجعه به متخصص و دریافت درمان
اگر ترس شما خیلی شدید و غیر منطقی است، منجر به از بین رفتن آرامشتان شده، باعث اختلالاتی در زندگی روزمره و روابط شما شده است و یا مانع از آن می‌شود که در منزل، مدرسه، محل کار یا سایر موقعیت‌ها عملکرد نرمالی داشته باشید، زمان آن است که به متخصص مراجعه نمایید. درمان‌های مختلفی برای فوبیا وجود دارد. یکی از رایج‌ترین درمان‌ها در این زمینه، مواجهه فرد به صورت تدریجی یا ناگهانی با محرک یا موقعیتی است که فرد از آن می‌ترسد. این نوع درمان‌ها تحت عنوان حساسیت زدایی منظم یا غرقه سازی شناخته می‌شوند.
بعضی اصطلاحات رایج در مورد انواع فوبیا
- آکروفوبیا (acrophobia): ترس از ارتفاع
- آگورا فوبیا (agoraphobia):ترس از مکان‌های باز
- آیلورو فوبیا (ailurophobia): ترس از گربه
- آندروفوبیا (androphobia) ترس از مردها
- آنتروپو فوبیا (anthropophobia): ترس از معاشرت با مردم
- آراکنو فوبیا (arachnophobia): ترس از عنکبوت
- بسوفوبیا (bathophobia): ترس از مکان‌های عمیق
- کلاسترو فوبیا (claustrophobia): ترس از مکان‌های بسته
- سینوفوبیا (cynophobia): ترس از سگ
- انتومو فوبیا (entomophobia): ترس از حشرات
- اروتو فوبیا (ereuthophobia): ترس از سرخ شدن
- گاموفوبیا (gamophobia): ترس از ازدواج
- گفیروفوبیا (gephyrophobia): ترس از رد شدن از پل
- گین فوبیا (gynephobia): ترس از زنان
- هیپنوفوبیا (hypnophobia): ترس از خواب
- ایکتیوفوبیا (ichthyophobia): ترس از ماهی
- میسوفوبیا (mysophobia): ترس از کثیفی
- نیکتوفوبیا (nyctophobia): ترس از شب یا تاریکی
- اوفیدیوفوبیا (ophidiophobia): ترس از مار
- پاتوفوبیا (pathophobia): ترس از بیماری
- پدیوفوبیا (pediophobia): ترس از کودکان یا عروسک‌ها
- فوبوفوبیا (phobophobia): ترس از فوبیا
- سایکروفوبیا (psychrophobia): ترس از سرما
- توکوفوبیا (tocophobia): ترس از تولد بچه
- تئوفوبیا (theophobia): ترس از خدا
- زوفوبیا (zoophobia): ترس از حیوانات