سایکوپات یا سایکوپت (psychopath) را به عنوان فردی با شخصیت جذاب، هوش بالا، ناکام در یادگیری از تجارب، عدم ظرفیت در برابر عشق، عدم پشیمانی یا احساس گناه، حس بزرگ منشی و ارزشمند بودن بالا همراه با رفتارهای سلطه جویانه می شناسند.
براساس تعریف سایکوپات در دیدگاه روانپزشکی، افراد سایکوپات دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند. اما با وجود شباهتهای که بین سایکوپات ها و افراد با شخصیت ضد اجتماعی وجود دارد، تفاوتهایی نیز در آنها مشاهده می شود. افراد با شخصیت ضد اجتماعی الگویی از غلبه بر دیگران و نقض حقوق دیگران را از خود نشان می دهند.
واژه‌ی آنتی سوشال (antisocial) یا سوسیوپات ها (Sociopaths) نیز واژه‌هایی است که با سایکوپات اشتباه گرفته می شود. اما پژوهشگران مطرح می کنند که ممکن است مردم تصور کنند که معنی آن، فردی است که تنهاست و خود را دور از اجتماع نگه می دارد. اما آنتی سوشال در شخصیت ضد اجتماعی به معنای فردی است که مخالف جامعه و قوانین آن است.
نشانه های رایج سایکوپات ها
اگرچه برچسب سایکوپات یک تشخیص رسمی محسوب نمی شود. اما یک درصد از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است. از نشانه های رایج در سایکوپات ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رفتارهای غیر مسئولانه ی اجتماعی
- ناتوانی در درک احساسات دیگران
- ناتوانی در تشخیص بین درست و غلط
- ناتوانی در ابراز پشیمانی یا همدلی
- تمایل به گفتن دروغگویی شدید
- تسلط بر دیگری و آسیب رساندن به او
- بی اعتنایی به رعایت اصول ایمنی و مسئولیت پذیری
تفاوت بین سوسیوپات و سایکوپات
غالباً سایکوپات و سوسیوپات به صورت متناوب به جای هم مورد استفاده قرار می گیرند و نمی توان به راحتی دلیل آن را کشف کرد. هر دو را از اشکال مختلف اختلال شخصیت ضد اجتماعی در نظر می گیرند. از چشم انداز بالینی، این افراد با بی توجهی گسترده به حقوق و یا احساسات دیگران مشخص می شوند.
برخی محققان سوسیوپات ها و سایکوپات ها را دو نوع اختلال شخصیت ضد اجتماعی در نظر می گیرند. یکی از تفاوتهایی که می توان بین سوسیوپات و سایکوپات قایل شد، وجدان است. سایکوپات ها وجدان ندارند و به راحتی دروغ می گویند. اما در سوسیوپات ها وجدان بسیار ضعیفی وجود دارد.
یک مثال از تفاوت سوسیوپات وسایکوپات
به عنوان مثال، یک سایکوپات به شما دروغ می گوید تا بتواند پول شما را بدزدد. او به راحتی به شما دروغ می گوید و اصلا احساس ناراحتی یا عذاب وجدان ندارد. سایکوپات ها معتقدند که رفتارشان توجیه شده است و از هیچ صدمه ای نگران نیستند. اما فرد سوسیوپات ممکن است بداند، گرفتن پول شما، اشتباه است و ممکن است احساس گناه یا پشیمانی کند. اما این باعث نمی شود رفتارش را متوقف کند. حتی تلاش می‌کند رفتار اشتباه خود را توجیه کنند.
خشونت
در حالی که رایج است که سایکوپات ها و سوسیوپات ها را افرادی با خشونت بالا بشناسیم، این بیشتر یک درام تلویزیونی و رسانه ای است تا یک واقعیت. در بسیاری از فیلم های تلویزیونی سوسیوپات ها و سایکوپات ها افرادی مجرم و تبهکار نمایش داده می شوند که دیگران را می کشند و یا شکنجه می دهند.
در زندگی واقعی، برخی از افراد با اختلال شخصیت ضد اجتماعی می توانند خشن باشند، اما اکثرا این گونه نیستند. در عوض آنها رفتارهای تسلط بر دیگری و رفتار های پرخطر را برای به دست آوردن آنچه می‌خواهند، به کار می برند.
بنابراین، خشونت اگر چه محتمل است، اما در سایکوپات ها و سوسیوپات ها ویژگی ذاتی نیست. افراد سایکوپات که احساس غمگینی، تنهایی و انزوای اجتماعی بیشتری می کنند، خطر ابتلا به خشونت و رفتار های تکانشی و بی پروای بیشتری دارند.
نسبت خشونت در اجتماع
اگرچه سایکوپات ها می توانند از قوانین اجتماعی هر وقت که نیاز داشته باشند، متناسب با نیازهایشان پیروی کنند و رفتارهای کنترل شده ای داشته باشند، سوسیوپات ها بیشتر احتمال دارد واکنش های خشونت آمیز از خود نشان دهند و رفتارهای تکانشی از خود بروز دهند، خصوصا وقتی با عواقب اعمال خود رو به رو شوند.
ویژگی های رفتاری سایکوپات ها
سایکوپت ها وقتی هدفی را دنبال می کنند، از تحت تاثیر قرار دادن عواطف دیگران ترسی ندارند و وانمود می کنند که به کسی علاقه دارند. از دروغ گفتن به عنوان ابزاری برای رسیدن به مزایا و منفعت استفاده می‌کنند. در مواجهه با پیامد اعمال خود با بیزاری، پرخاشگری یا حتی سادیسم شدید واکنش نشان می‌دهند. تمایل شدیدی به بی اعتنایی به تعهدات، وعده ها و توافق ها دارند.
اعمال پرخطر را با محاسبات دقیق و برنامه ریزی شده، بدون اینکه حتی سر نخی از خود به جای بگذارند، انجام می دهند.
سایکوپات ها در روابط
سایکوپات ها از درد عاطفی و تنهایی رنج می برند. اکثر آنها زندگی پر از دردی دارند اما مانند هر انسانی، آنها نیز دوست دارند که دوست داشته شوند و مورد قبول واقع شوند. با این حال، رفتار خود آنها، این ارتباط را حتی اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار می کند و بیشتر آنها از این موضوع آگاه هستند. برخی از سایکوپات ها از این عملکرد خود ناراضی و ناراحتند اما قادر به کنترل آن نیستند، چون می دانند که این نوع رفتارهای آسیب زا، آنها را از دیگران جدا می کند.
روابط صمیمانه
از دیگر خصوصیات بین فردی آنان، می توان به فقدان یا کمبود همدلی اشاره کرد. نسبت به رنج و صدمه ی دیگران بی تفاوت هستند. وقتی با صدمه یا خشم دیگران رو به رو می شوند، سعی می کنند کنترل اوضاع را با بی تفاوتی نسبت به آن، دست بگیرند. از داشتن یک رابطه ی صمیمانه محرومند چون مدام در تلاشند شخص دیگر را با کنترل، تسلط، ارعاب، اجبار و یا فریب تحت سلطه ی خود در بیاورند. در نتیجه طرف مقابل رابطه نمی تواند تحمل کند مگر اینکه دارای شخصیتی شدیدا وابسته باشد.
طبیعت یا پرورش؟
محققان معتقدند سوسیوپات ها در اثر محیط پدیدار می شوند اما سایکوپات ها متولد می شوند. ریشه‌ی این بیماری در نوزادی فرد است و ارثی می باشد. اما ریشه ی بیماری سوسیوپات ها بیشتر به عوامل محیطی مربوط است. محققان معتقدند سایکوپات به دلیل رشد نیافتگی بخش هایی از مغز که هیجان، احساسات و تکانه ها را تنظیم می کند، ناشی می شود. پژوهش ها نشان داده است که سایکوپات ها فاقد هر گونه احساس گناه هستند، که ممکن است ناشی از همین رشد نیافتگی مغز باشد.
مطالعات نشان می دهد علاوه بر عوامل ژنتیکی، افراد سایکوپات اغلب در تاریخچه‌ی زندگی خود، زندگی خانواده‌ای بی ثبات را تجربه کرده اند و یا در محلات فقیر نشین مستعدِ خشونت، کودکی خود را گذرانده‌اند. بسیاری از آنها والدینی با سابقه ی مصرف مواد داشته اند و از راهنمایی و توجه والدین محروم بوده اند.
سوسیوپات ها نیز در تاریخچه ی زندگیشان، تجاوز جنسی، خشونت جسمی و یا بی ثباتی والدین مشاهده می شود. بنابراین، سوسیوپات ها بیشتر در معرض عوامل محیطی بوده اند. این تمایز بین سایکوپات ها و سوسیوپات ها نشان می دهد که طبیعیت نقش بیشتری در ایجاد سایکوپات ها نسبت به سوسیوپات ها ایجاد می کند.