در قسمت اول سری یادداشت ها درباره ی اختلال روان پریشی ، با عنوان “اسکیزوفرنی : علائم، درمان و پیامدها برای فرد و اطرافیان“، با ماهیت اسکیزوفرنی و تاثیرش بر زندگی فرد مبتلا و نزدیکانش آشنا شدیم. در قسمت دوم این سری یادداشت ها، به سایر اختلالاتی که با اسکیزوفرنی در یک خانواده قرار می گیرند؛ اما کاملا شبیه آن نیستند، اشاره می کنیم.
انواع اختلال روان پریشی
اگر اختلال روان پریشی را ماهیتاً نوعی فروپاشی ذهنی یا قطع ارتباط با واقعیت در نظر بگیریم، این فروپاشی یا قطع ارتباط می تواند شدت، مدت و ابعاد مختلفی داشته باشد. بر همین اساس، اسامی متفاوتی برای توصیف حالات مختلف روان پریشی به کار برده می شود.
اختلال اسکیزوفرنی شکل
آن دسته از افراد مبتلا به اختلالات روان پریشی که علائم اسکیزوفرنی را برای مدت زمانی کمتر از شش ماه تجربه می کنند و بعد از پایان این دوره، به زندگی عادی و سطح عملکرد قبلی خود بر می گردند؛ از طرف متخصصین، برچسب تشخیصی «اختلال اسکیزوفرنی شکل» یا اسکیزوفرنی فرم را دریافت می کنند. نشانه‌ها گاهی در نتیجه یک درمان موفق ولی غالباً به دلیل نامعلومی، ناپدید می‌شوند.
اختلال روان پریشی گذرا
حال اگر فردی علائم اسکیزوفرنی را در بازه ی زمانی کمتر از یک ماه، تجربه کند و سپس به روند عادی زندگی خود برگردد، تشخیص «اختلال روانپریشی گذرا» را دریافت می کند. حالتی که می تواند واکنشی به یک عامل استرس زای مشخص باشد مثل ازدواج، مهاجرت، شکست مالی، از دست دادن عزیزان و …، یا در پی بارداری و زایمان بروز کند و یا اصلا عامل استرس زای واضح و مشخصی نداشته باشد.
اختلال اسکیزوافکتیو
اختلال دیگری که در این خانواده جای می گیرد، «اختلال اسکیزوافکتیو» (عاطفه گسیختگی) است. همان طور که از نامش بر می آید در این اختلال، هم علائم عاطفی مثل افسردگی و شیدایی (اختلالات خلقی) دیده می شود و هم علائم اسکیزوفرنی مثل هذیان و توهم. تجربه ی این اختلال، بر خلاف اسکیزوفرنی، الزاماً باعث نمی شود عملکرد فرد مختل شود و روند تباه کننده ای را طی کند. اما خود به خود نیز بهبود نمی‌یابد و فرد برای سال‌ها با مشکلات جدی در زندگی، دست و پنجه نرم خواهد کرد.
اختلال هذیانی
«اختلال هذیانی» هم، شکل دیگری از اختلالات روان پریشی است. هذیان‌ها باورهایی هستند که به طور کلی، دیگر اعضای جامعه آن‌ها را قبول ندارند. بر خلاف کلیشه ی رایج که افراد مبتلا به روان پریشی را مجنون یا عجیب و غریب تصور می کند؛ افراد دارای اختلال هذیانی با افراد عادی تفاوتی ندارند، جز در بعضی باورها و اعتقاداتشان. عقایدی که هرچند محتمل به نظر می رسند اما بر مبنای واقعیت و شواهد بیرونی نیستند.
به طور مثال در نوعی از هذیان، فرد تصور می کند شخص مهمی است یا استعداد ویژه ای دارد؛ در حالی که در بافت زندگی اش هیچ نشانه ای مبنی بر این موضوع دیده نمی شود. هذیان شایع دیگر، حول موضوع حسادت و خیانت و بی وفایی در روابط عاطفی می چرخد؛ هرچند که هیچ شاهد بیرونی نمی تواند آن را تایید کند. در نوع دیگری از هذیان، فرد می پندارد کسی به او سوء نیت دارد، برایش پاپوش دوخته، یا قرار است به او آسیب فیزیکی وارد کند. در هذیان های جسمانی هم فرد باور دارد بدون شک، بیماری جسمی خاصی دارد حتی اگر پزشک این مسئله را رد کند.
سندرم روان پریشی ضعیف شده
برخی از افرادی که نشانه‌های روان پریشی مانند توهم و هذیان در آن‌ها شروع به شکل‌گیری می‌کند، غالباً آن‌قدر تحت فشار و ناراحتی قرار می‌گیرند که از متخصصان سلامت روان کمک بگیرند. این افراد ممکن است در معرض خطر بالای ابتلا به اسکیزوفرنی و شاید در مرحله‌ی آغازین این مشکل باشند. این افراد در دسته «سندرم روان پریشی ضعیف شده» قرار می‌گیرند. این افراد ممکن است برخی از نشانه‌های اسکیزوفرنی را داشته باشند، ولی متوجه مشکل‌ساز و عجیب بودن ماهیت این نشانه‌ها هستند. به همین دلیل، نامزدهای خوبی برای پیشگیری زودهنگام از تشدید نشانه‌ها هستند. اختلال شخصیت اسکیزوتایپال از دسته اختلالات شخصیت نیز، اختلالی مرتبط با این طیف می‌باشد.
حالا که به طور کلی با ماهیت و علائم روان پریشی آشنا شدید، توجه داشته باشید که تشخیص این اختلالات، امری تخصصی است و نیازمند سنجش و ارزیابی جامع می باشد. بنابراین اگر متوجه نشانه هایی مشابه آنچه در این یادداشت توضیح داده شد، در خود یا نزدیکانتان شدید، مراجعه به روانپزشک یا روانشناس بالینی را در اولویت کارتان قرار دهید.
در قسمت بعدی از سری یادداشت ها به سبب شناسی اختلال های اسکیزوفرنی و سایر اختلال های روان پریشی می پردازیم.