ممکن است تا به حال با افرادی روبرو شده باشید که واکنششان به اکثر رفتارهای شما، بدبینانه باشد؛ به گونه ای که سوء ظن های آن ها و دلایلشان برای افکار بدبینانه شان، برایتان غیرقابل فهم باشد. یا شاید هم توصیف چنین افرادی را از اطرافیانتان، شنیده باشید. اگر چنین الگوی رفتاری و فکری از جانب این افراد، پایدار و طولانی مدت باشد و شرایط خاصی را داشته باشد که در این متن، توصیف می شود؛ احتمالا تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید را دریافت می کنند. اگر این اختلال در فردی وجود داشته باشد، علاوه بر ایجاد مشکل برای خودش در امور شخصی و ارتباطی، می تواند برای اطرافیان از جمله خانواده، همسر، دوستان، همکاران و … نیز آزاردهنده باشد.
توصیف اختلال شخصیت پارانوئید
اختلال شخصیت پارانوئید (paranoid personality disorder or PPD) یک نوع اختلال شخصیت با ویژگی های نامتعارف و عجیب است یعنی در دسته الف از اختلالات شخصیت، قرار دارد. چنین افرادی معمولا نسبت به دیگران، به شدت بدگمان هستند. آن ها به انگیزه ها و قصد دیگران، بی اعتماد هستند و معتقدند که دیگران می خواهند به آن ها آسیب برسانند یا تحقیرشان کنند. نشانه های دیگر این شخصیت شامل بی میلی به اعتماد به دیگران، حسادت کردن، و پیدا کردن مضامین تحقیر کننده یا تهدیدکننده در حتی خنثی ترین نظرات یا رویدادهاست. به همین دلیل، شخصیت پارانوئید به سرعت نسبت به دیگران، احساس خشم یا خصومت نشان می دهد.
شکل گیری این شخصیت معمولا در اوایل بزرگسالی، ایجاد می شود و بر اساس گزارش کلینیک کلیوند، شخصیت پارانوئید در مردان، رایج تر از زنان است.
نشانه های اختلال شخصیت پارانوئید
اغلب، افراد با شخصیت پارانوئید، اعتقادی ندارند به اینکه رفتارشان، غیرطبیعی است. از نظر یک فرد پارانوئید، شک داشتن به دیگران، کاملا معقول به نظر می رسد. درحالی که دیگرانی که اطراف آن ها هستند ممکن است معتقد باشند که این بی اعتمادی، غیرقابل توجیه و تهاجمی است. شخصیت پارانوئید ممکن است به گونه ای خصمانه و لجوجانه، رفتار کند. آن ها ممکن است اهل کنایه و نیش دار حرف زدن باشند که همین موجب خشم دیگران می شود و خشم دیگران هم باعث تایید بدگمانی زیربنایی آن ها می شود. وضعیت های دیگری هم می تواند باعث تشدید شخصیت پارانوئید شود. مثلا افسردگی و اضطراب می تواند بر خلق فرد، تاثیر بگذارد و این تغییرات خلقی می توانند باعث احساس پارانوئید و گوشه گیری بیشتری در این افراد شوند.
دیگر نشانه ها
- اعتقاد به اینکه دیگران، انگیزه های پنهان دارند یا می خواهند به آن ها آسیب بزنند.
- شک داشتن به وفاداری دیگران و اعتقاد به اینکه دیگران، به آن ها خیانت می کنند.
- داشتن حساسیت بیش از حد نسبت به انتقاد دیگران
- گوش به زنگی
- مشکل در کار کردن با دیگران
- به سرعت عصبانی یا پرخاشگر شدن
- سخت بودن و خشک بودن از نظر هیجانی
- فاصله گرفتن اجتماعی از دیگران و منزوی شدن
- اهل جر و بحث و دفاعی بودن
- در دیدن مشکلات خودشان، مشکل دارند و بینش کمی دارند.
- مشکل در آرام شدن
علل اختلال شخصیت پارانوئید
گرچه علت اصلی شخصیت پارانوئید، مشخص نیست اما پژوهشگران معتقدند که ترکیبی از عوامل زیستی و محیطی می توانند منجر به شخصیت پارانوئید شوند. مثلا این اختلال معمولا در خانواده هایی با سابقه اسکیزوفرنیا و اختلالات هذیانی، رایج تر است که این موضوع می تواند نشان دهنده ی وجود ارتباط ژنتیک بین این اختلالات باشد.
درمورد عوامل محیطی نیز گزارش شده که ترومای اوایل کودکی ممکن است عامل دخیلی در این اختلال باشد. یا کسانی که در کودکی یا نوجوانی دچار غفلت هیجانی، غفلت فیزیکی و غفلت مراقبتی شده اند و یا مورد خشم بیش از حد یا بی اساس والدین، قرار گرفته اند؛ با احتمال بیشتری دچار اختلال شخصیت پارانوئید می شوند.
چگونه شخصیت پارانوئید، تشخیص داده می شود؟
متخصص سلامت روان معمولا ارزیابی جامعی را درمورد شخصیت پارانوئید انجام می دهد. در این ارزیابی، او درمورد دوران کودکی فرد، مدرسه، محل کار، روابطش با دیگران و واکنش او به موقعیت های مشخصی، سوال می پرسد. سپس بر اساس گزارش های فرد و وجود یا عدم وجود ویژگی های توصیف شده برای این اختلال، تشخیص آن مطرح می شود.
درمان
درمان شخصیت پارانوئید می تواند چالش برانگیز باشد. به دلیل اینکه آن ها بدگمانی شدید و بی اعتمادی به دیگران از جمله درمانگر دارند. بنابراین، متخصص سلامت روان باید بتواند در بیمار نسبت به خودش، ایجاد اعتماد کند. این اعتماد، بیمار را قادر می سازد تا به متخصص، اطمینان کند و بپذیرد که اختلالی دارد. اگر فرد بپذیرد که مشکلی دارد و برای درمان شدن، مشتاق باشد؛ درمان از طریق صحبت کردن (talk therapy) و روان درمانی می توانند مفید باشند. این روش ها به این افراد کمک می کنند تا
- یاد بگیرند که با مشکل خود کنار بیایند.
- با دیگران در موقعیت های اجتماعی، ارتباط برقرار کنند.
- و احساس بدبینی شان را کاهش دهند.
دارودرمانی هم می تواند برای شخصیت پارانوئید، مفید باشد؛ به ویژه زمانی که فرد درگیر مشکلات دیگری همچون افسردگی و اضطراب است. دارودرمانی می تواند شامل ضدافسردگی ها، بنزودیازپین ها و ضدروانپریشی هایی مثل هالوپریدول، ریسپریدون و … باشد. اما درکل، ترکیب درمان از طریق صحبت کردن با دارودرمانی، بسیار مفید است.
چشم انداز طولانی مدت شخصیت پارانوئید
چشم انداز افراد مبتلا به شخصیت پارانوئید به این بستگی دارد که چقدر برای پذیرش درمان، مشتاق هستند. آن هایی که مشتاق درمان هستند معمولا می توانند به راحتی از پس شغلشان برآیند و روابط سالمی را حفظ کنند. اگرچه آن ها باید درمان را در تمام طول عمر خود، ادامه دهند چون درمان قطعی برای شخصیت پارانوئید وجود ندارد. نشانه های پارانوئید ادامه خواهند یافت اما از طریق مراقبت و حمایت می توانند مدیریت شوند. برعکس، آن هایی که در برابر درمان، مقاومت می کنند عملکردشان در زندگی، ضعیف تر است و شخصیت پارانوئیدشان با توانایی شان در انجام شغل و برقراری تعاملات اجتماعی مثبت، تداخل می کند.
برای آشنایی با مسائل موجود در روابط این افراد، متن روابط محبوب شکاک را مطالعه نمایید.