اضطراب، واژه‌ای آشنا برای همه ما انسان‌هاست. برای هر یک از ما پیش آمده که در موقعیت‌های مختلفی از زندگیمان دچار اضطراب شده باشیم. اما از کجا بدانیم که این اضطراب، احساسی طبیعی است یا تبدیل به اختلال اضطراب فراگیر شده و نیاز به مراجعه به متخصص سلامت روان دارد. اگر ذهن شما درگیر پاسخ به این سؤال است، متن حاضر را مطالعه نمایید.
اضطراب چیست؟
طبیعی است که هر انسانی گهگاهی احساس اضطراب کند. اضطراب پاسخی طبیعی به موقعیت‌های استرس‌زای زندگی است و به فرد کمک می‌کند تا مسئولیت‌های خود را به انجام برساند و در برابر خطر، از خودش محافظت کند. بر اساس نظریه‌ی روانکاوی، که برای اولین بار توسط زیگموند فروید مطرح شد، اضطراب به ما علامتی می‌دهد مبنی بر اینکه مسأله‌ای در ناهشیار ما وجود دارد که نیاز به توجه دارد. بنابراین چراغ راهنما و زنگ خطری برای ما محسوب می‌شود و کمک می‌کند تا برای حل مشکل زیربنایی خود، اقدام کنیم. اما گاهی این اضطراب، شدید می‌شود و آنقدر ما را بی‌قرار می‌کند که نمی‌توانیم کارهای عادی روزانه‌مان را انجام دهیم. در این وضعیت، احتمالاً ما درگیر اختلال اضطراب فراگیر (generalize anxiety disorder) شده‌ایم.
علائم اختلال اضطراب فراگیر
اختلال اضطراب فراگیر می‌تواند همه‌ی افراد، اعم از کودکان و بزرگسالان را درگیر کند. در این حالت، علائمی در فرد ظاهر می‌شود که شامل موارد زیر است:
- فرد نگرانی زیادی در مورد تعدادی از مسائل زندگی دارد. مثلاً دائماً نگران آینده تحصیلی، شغلی، سلامتی خود یا نزدیکان و مواردی از این قبیل است، در حالی که شدت اضطرابش با موقعیت، متناسب نیست.
- دائماً به بدترین اتفاقات فکر می‌کند و در ذهنش به دنبال این است که اگر چنین اتفاقی رخ بدهد، باید چه کار کند و چه راه حلی را به کار ببرد.
- حتی زمانی که موقعیت‌ها و اتفاقات پیش‌آمده، تهدید کننده نیستند، او آن‌ها را تهدید کننده استنباط می‌کند.
- فردی که اضطراب فراگیر دارد، نمی‌تواند ابهام در شرایط و اتفاقات را تحمل کند. بنابراین دائماً در حال بررسی شواهدی است تا ابهام خود را کم کند و در مورد بی خطر بودن موقعیت، مطمئن شود.
- معمولاً در تصمیم‌گیری‌های خود، تردید دارد. زیرا می‌ترسد تصمیمی بگیرد که پیامدهای بدی را به دنبال داشته باشد.
- هر چه تلاش می‌کند نمی‌تواند اضطرابش را کنترل کند و از شر آن خلاص شود.
- مدام احساس بی‌قراری می‌کند و نمی‌تواند احساس آرامش را تجربه کند.
- تمرکز کردن برای او دشوار است و گاهی بیان می‌کند که “انگار ذهنم خالی است”.
- ممکن است خواب و اشتهایش به هم بریزد و مثل گذشته نباشد.
- احساس خستگی می‌کند یا در ماهیچه‌هایش احساس تنش یا درد دارد.
- دچار لرزش، عرق کردن، تهوع یا اسهال می‌شود.
- عصبانی و تحریک پذیر می‌شود و زود از کوره در می‌رود.
ذکر یک نکته
باید توجه کنیم که فرد مبتلا به اضطراب فراگیر، همه‌ی علائم ذکر شده را ندارد. اما این موارد، علائمی هستند که احتمال وجود آن‌ها در چنین افرادی وجود دارد. همچنین موضوع نگرانی فرد، ممکن است در طول زمان یا با افزایش سن، تغییر کند. مثلاً ممکن است در یک زمان نگران امنیت خودش باشد و در زمان دیگر، نگران سلامتی عزیزانش.
مدام دلشوره دارم. وقتی بچه هام از خونه بیرون میرن یا ازم دورن همش نگرانم که نکنه براشون اتفاقی بیفته. اگه اتفاقی براشون بیفته من باید چکار کنم. یا یه وقتایی می‌گم نکنه همسرم ورشکست شه. اگه اینطوری بشه بیچاره می‌شیم. هرچی هم سعی می‌کنم نگران نباشم، نمی‌تونم. یه وقتایی شبا از بی قراری خوابم نمی‌بره. نمی‌دونم چکار کنم.
اضطراب فراگیر در کودکان و نوجوانان
علائم اضطراب فراگیر در کودکان و نوجوانان نیز مشابه بزرگسالان است. اما آن‌ها ممکن است دل مشغولی‌های دیگری نیز داشته باشند. مثلاً نگران این باشند که در مدرسه یا مسابقاتی که شرکت می‌کنند، عملکرد بدی داشته باشند؛ نگران سلامتی والدین و اعضای خانواده‌شان هستند؛ یا در مورد جنگ، زلزله و سایر بلایای طبیعی اضطراب دارند.
اگر کودک یا نوجوان، اضطراب شدیدی داشته باشد ممکن است:
- کمال‌گرا شود و برای انجام تکالیفش، زمان زیادی را صرف کند و یا چند بار کارهایش را از اول انجام دهد تا جایی که مطمئن شود آن‌ها را کامل انجام داده است.
- اعتماد به نفس کمی داشته باشد و تلاش کند تا دیگران تأییدش نمایند.
- مکرراً دچار دل درد یا سایر مشکلات جسمی شود.
- از مدرسه رفتن و سایر فعالیت‌های اجتماعی، کناره گیری کند.
تأثیر اضطراب فراگیر بر زندگی روزمره و شرایط جسمی
اضطراب فراگیر می‌تواند روند زندگی شما را مختل کند. به دلیل اینکه تمرکز شما کاهش می‌یابد، احتمالاً در انجام سریع و صحیح مسئولیت‌های شخصی، تحصیلی یا شغلی شما اختلال ایجاد می‌شود. می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی، سندرم روده تحریک پذیر یا زخم معده شود. احتمال ایجاد سردردهای مزمن را در شما افزایش می‌دهد. می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی در خواب به خصوص بی‌خوابی شود و یا زمینه‌ای برای مشکلات قلبی عروقی ایجاد نماید.
عوامل زمینه ساز
شخصیت: افرادی که در کودکی‌شان، ویژگی‌های شخصیتی مانند خجالتی بودن و اجتناب از موقعیت‌ها و افراد جدید دارند و با عواطف منفی شناخته می‌شوند، بیش از سایر افراد در بزرگسالی، مستعد اضطراب فراگیر هستند.
ژنتیک: افرادی که در نزدیکان درجه اولشان، افراد مضطرب وجود دارد، با احتمال بیشتری به این اختلال، مبتلا می‌شوند.
تجربیات استرس‌زا: افرادی که اضطراب فراگیر دارند، احتمالاً تجربه‌ی رویدادهای منفی، آسیب‌زا و یا تغییرات زیادی را در زندگی‌شان داشته‌اند. چنین تجاربی ممکن است در کودکی‌شان یا اخیراً اتفاق افتاده باشد. تجربه‌ی بیماری‌های جسمی یا روانشناختی دیگر نیز می‌تواند ریسک ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.
زمان مراجعه به متخصص
اگر احساس می‌کنید که اضطراب شما بیش از حد طبیعی است و در زندگی روزمره، شغل، تحصیل یا روابطتان اختلال ایجاد کرده و یا موجب مشکلاتی در خوردن، خوابیدن یا مشکلات جسمی در شما شده، زمان آن است که به متخصص سلامت روان، مراجعه نمایید. برای کمک به حل این مشکل و مشکلات دیگری، که احتمالاً همزمان با آن وجود دارد، از درمان‌های مختلفی از جمله درمان شناختی رفتاری و درمان‌های دارویی استفاده می‌شود.