آزمون‌های جملات ناتمام یکی از ابزارهای فرافکن در ارزیابی شخصیت هستند. این روش، نخستین بار توسط تندلر در سال ۱۹۳۰ مورد استفاده قرار گرفت. پژوهشگران متعددی، کارایی این شیوه را بررسی کردند. از آن میان، راتر آزمونی را در قالب ۴۰ جمله، طراحی کرد که جنبه‌های مختلف شخصیت مانند: تعارضات روانی، تخیلات، عواطف، نیازها، شکست‌ها و روش‌هایی که آزمودنی برای انطباق با مشکلات، به کار می‌برد را نشان می‌دهد.
معرفی آزمون جملات ناتمام راتر
آزمون جملات ناتمام (RISB) یک آزمون فرافکن است که توسط جولین راتر در سال ۱۹۵۰ طراحی شده است. ریشه آن را در پژوهش‌های ابینگهاوس در اوایل قرن بیستم می‌توان جست‌و‌جو کرد. این آزمون در قالب سه فرم مجزا برای گروه های سنی مختلف دبیرستان، کالج و بزرگسال، طراحی شده است. هر سه فرم دارای ۴۰ جمله است که تفاوت آن‌ها به دشواری کلمات برمی‌گردد تا متناسب با گروه سنی شود. جملات آزمون، معمولا با یکی دو کلمه آغاز می‌شود و از آزمودنی خواسته می‌شود که آن را تکمیل کند. از نمونه ماده‌های آزمون جملات ناتمام راتر می‌توان به مواردی مانند: من میل دارم…….، در خانه ما…….، هنگام خواب……..، پسرها……..، من احتیاج دارم………، بیشتر پسرها………. اشاره کرد که آزمودنی، آزادانه آن‌ها را تکمیل می‌کند. این آزمون برای اهداف پژوهشی، بررسی مشکلات آزمودنی و در روند درمان، به منظور پیگیری اثرات درمانی، استفاده می‌شود.
ویژگی‌های آزمون جملات ناتمام راتر
تکمیل آزمون جملات ناتمام راتر ، بین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه زمان می‌برد. این آزمون، هم به صورت فردی و هم به صورت گروهی، قابل اجرا است. تکمیل این آزمون، به صورت مداد-کاغذی انجام می‌شود. این آزمون در دسته آزمون‌های نیمه‌ساختاریافته، قرار می‌گیرد؛ به صورتی که آزمودنی، یکی دو کلمه را که از مواد آزمون است مطالعه می‌کند و ادامه‌ی جمله را خودش تکمیل می‌کند. مطالعات نشان داده نتایج این آزمون با سایر آزمون‌های فرافکن مانند رورشاخ و اندریافت موضوع (TAT)، همخوانی دارد.
آزمون جملات ناتمام راتر ، انطباق روانشناختی فرد را در طیفی از انطباق‌پذیری بالا تا عدم انطباق‌پذیری، طبقه‌بندی می‌کند. انطباق‌پذیری بالا، با ویژگی‌هایی مانند نداشتن حالات کسالت و بی‌قراری، توانایی انطباق با ناکامی، توانایی آغاز و ادامه فعالیت‌های هدفمند، و توانایی ایجاد و حفظ روابط بین فردی، تعریف می‌شود. بی‌قراری و ناامیدی، دشواری در انطباق با فشارهای روانی، فقدان فعالیت‌های هدفمند و روابط بین‌فردی آشفته نیز، به عنوان عدم انطباق‌پذیری، در نظر گرفته می‌شوند.
تکامل آزمون RISB
در ابتدا راتر و ویلرمن، آزمون جملات ناتمام را برای استفاده در ارتش، طراحی کردند. سپس با تغییراتی جزئی، آن را در بیمارستان عمومی ماسون استفاده کردند. فرم کنونی آزمون، در ادامه همین فرم می‌باشد. در طراحی این آزمون، دو هدف در نظر گرفته شد: اول این‌که به عنوان ابزاری عینی برای اهداف آزمایشی و غربالگری، استفاده شود؛ که این هدف باتوجه به ماهیت فرافکن آزمون، ناکام ماند. هدف دوم، جمع آوری اطلاعات به منظور تشخیص‌های بالینی خاص برای اهداف درمانی بود؛ که محقق شد.
روش نمره‌گذاری آزمون
در نمره‌گذاری آزمون جملات ناتمام راتر ، بر اساس محتوای تکمیل شده جملات، آزمودنی نمره‌ای بین ۰ تا ۶ می‌گیرد. پاسخ‌ها برحسب درجه تعارض بیان‌شده، میزان خوش‌بینی ابراز شده، طول پاسخ‌ها، حذف و کیفیت کلی، نمره‌گذاری می‌شوند. در این آزمون، اگرچه تفسیر پاسخ‌ها مبتنی بر تجربیات آزمونگر و روش نمره‌گذاری خاصی که در نظر گرفته شده، انجام می‌شود؛ اما معمولا عواملی مانند فراوانی پاسخ‌ها، زمان تکمیل جملات، تظاهرات رفتاری آزمودنی، پاک کردن، تکمیل نکردن بعضی جملات، ماهیت و بار عاطفی بعضی از واژه‌ها نیز، در تفسیر در نظر گرفته می‌شوند.
| امتیاز | شرط اکتساب نمره |
| ۱۲ امتیاز | جملاتی که بیان کننده سازگاری و احساسات کاملا مثبت هستند. |
| ۱۱ امتیاز | آن دسته از جملاتی که بیان کننده سازگاری و احساسات نسبتا مثبت هستند. |
| صفر امتیاز | جملاتی که به طرز مبهمی تکمیل شده اند، بی جواب یا ناخوانا هستند و بیانگر هیچگونه سازگاری و احساسات مثبت نیستند. |
پس به طور کلی در تفسیر آزمون جملات ناتمام راتر ، حداقل به سه عامل توجه می‌شود:
- ارزیابی کمی طبق دستورالعمل آزمون.
- ارزیابی کیفی که متخصصین، مشکلات و تعارضات آزمودنی را با توجه به محتوای پاسخ‌ها تحلیل می‌کنند.
- برخی از متخصصان، فارغ از محتوایی که آزمودنی بیان کرده، عواملی مانند املای کلمات، دایره لغات، واژه سازی، تکرار کلمات و پاسخ‌های بی هدف را نیز در ارزیابی خود، مد نظر قرار می‌دهند.
مزایای
از جمله مزایای آزمون جملات ناتمام راتر می‌توان به موارد زیر، اشاره کرد:
- آزمودنی در پاسخدهی، آزاد است و لازم نیست حتما پاسخ بله یا خیر بدهد.
- گرچه آزمودنی از پاسخی که می‌دهد حدودا آگاه است؛ اما پاسخ بد و خوبی وجود ندارد که بخواهد بر اساس آن، قضاوت شود.
- اجرای گروهی آزمون راتر، نسبتا کارآمد است و استفاده از آن در هر گروهی، اعتبار آن را خدشه‌دار نمی‌کند.
- آموزش خاص و پیچیده‌ای برای استفاده از آزمون جملات ناتمام راتر ، لازم نیست. تفسیرهای صورت گرفته براساس تجربه بالینی کلی آزمونگر، انجام می‌شود.
- این آزمون، بسیار منعطف است؛ به این صورت که جملات جدیدی می‌تواند برای اهداف بالینی جدید، به آن اضافه شود.
معایب آزمون جملات ناتمام راتر
- گرچه نمره‌دهی آن، نیمه عینی است؛ اما برای تفسیر و استفاده بالینی، نیاز به داشتن دانش عمومی در مورد تحلیل شخصیت دارد.
- همانند سایر آزمون‌های فرافکن، در آزمون جملات ناتمام راتر هم چون جواب مشخصی وجود ندارد، آزمودنی اگر بخواهد می‌تواند طوری پاسخ دهد که هدف اصلی را بپوشاند.
- کاربرد آن برای آزمودنی‌های بی‌سواد، پریشان و غیرهمکاری کننده، دشوار است. همچنین با توجه به نیازی که به مهارت‌های نوشتاری و کلامی دارد، مزایای آن برای کودکان کم سن و سال، شبهه دارد.