ماهلر یکی از افراد تأثیر گذار در حوزه روانشناسی خود، مکتبی که با مدل ساختاری زیگموند فروید ازنهاد، خود و فراخود شروع شد، بود. هدف او، ایجاد نظریه شخصیت جدیدی نبود بلکه سعی در گسترش نظریه های موجود در این حوزه را داشت. نظریه ماهلر با تمرکز بر رابطه ی مادر و کودک در سه سال اولیه زندگی کودک، شروع شد. او در تلاش بود که خلأهای موجود در نظریه های مرحله ای روانپویشی مانند نظریه رشد فروید و رشد روانی اجتماعی اریکسون را پر کند. گرچه ما در این مبحث، از رابطه ی مادر و کودک حرف می زنیم اما این نظریه، روابط هر مراقب اولیه ای با کودک را شامل می شود.
ماهلر عقیده داشت سه سال اولیه زندگی کودک، حیاتی ترین بخش زندگی او است؛ از این جهت که با عبور موفقیت آمیز از این سه سال، در نهایت بزرگسالانی موفق و انطباق پذیر خواهیم داشت. در ادامه به بررسی واژه موفقیت آمیز از نظر ماهلر می پردازیم. در یادداشت زندگی نامه ماهلر به سه مرحله برای تکامل رابطه ی مادر نوزاد اشاره شد؛ طبق نظریه ماهلر ، پیامد تفرد و جدایی، کامل کردن مناسب این مراحل رشدی است.
جدایی و تفرد در نظریه ماهلر
جدایی، اشاره به فرایند های درونی کودک در جدایی ذهنی از مادر دارد؛ در حالی که تفرد، مربوط به گسترش مفهوم خود (Self) کودک است. لازم به ذکر است که بسته به میزان توجه مادر، یک کودک ممکن است بیشتر از دیگری، این دو مفهوم را در خود پرورش دهد.
مراحل رشد نظریه ماهلر
مرحله درخودماندگی یا اوتیسم طبیعی (۰-۱ ماهگی)
نوزاد در ابتدای تولد، تنها روی خود، متمرکز بوده و توجهی به دنیای بیرون ندارد. او مادر را بخشی از خود درونی می داند و برای او، ماهیتی جدا قائل نیست. نوزاد از چیزی جز نیازهای خود، آگاه نیست و مادر باید با عشق، توجه و تعاملی محبت آمیز همیشه در دسترس بوده و نیازهای نوزاد را برآورده کند.
مرحله همزیستی (۱-۵ ماهگی)
در نظریه ماهلر در این مرحله، نوزاد به طور مبهم، وجود مادر را تصدیق می کند اما باز هم نه به عنوان کسی که موجودیتی جدا دارد بلکه او را به عنوان منبع ارضای نیازهای خود می داند. در این مرحله، علاوه بر نیازهای فیزیولوژیک، نیازهای روانشناختی کودک نیز مطرح می شود و در هم آمیختگی این دو نیاز باعث به وجود آمدن رابطه ی دیگری بین نوزاد و مادر می شود. شرط عبور موفقیت آمیز نوزاد از این مرحله، در دسترس بودن مادر و تطابق او با نیازهای جدید کودک است.
مرحله جدایی-تفرد (۵-۲۴ ماهگی)
در این مرحله نهایی، بین این دو محدوده جدایی و تفرد که همپوشی زیادی با هم دارند، گذر مهمی اتفاق می افتد. در جدایی، کودک درکی نسبت به حد و مرزهای خود پیدا می کند و مادر را به عنوان فردی جدا از خود می بیند. در مرحله تفرد نیز شروع به پرورش مفهوم خود (Self) می کند. در نظریه ماهلر ، این مرحله، خود دارای چهار زیر مرحله است.
زیر مرحله تمایز (۵-۹ ماهگی)
در این زیر مرحله در نظریه ماهلر ، گرچه هنوز مادر منبع ارضای نیاز کودک است اما توجه کودک از درون به دنیای بیرون، جلب می شود. این توجه به دنیای بیرون با رسش های حرکتی که در کودک ایجاد می شود قابل فهم است که به او اجازه جدایی و عملکرد مستقلانه بیشتر می دهد. برای مثال، کودک شروع به سینه خیز رفتن می کند. جالب است که بدانید در این زیر مرحله، کودک به جای تصور جزئی از مادر بودن و همزیستی با او، به کشف مادر، علاقه مند می شود؛ به این شکل که چگونگی نگاه و یا لبخند مادر، برایش جذاب است.
زیر مرحله تمرین (۹-۱۴ ماهگی)
توانایی های جدایی کودک تا جایی ادامه می یابد که کارکردهای خودمختار او رشد پیدا می کند و قادر به راه رفتن می شود. گرچه در نظریه ماهلر ، کودک در این مرحله قادر است آزادانه به کشف دنیای اطراف بپردازد اما باز هم مادر را فردی از خود می داند و سعی می کند با حفظ فاصله بهینه از او، به کشف اطراف مادر بپردازد. تجربه ی کودک از دنیای بیرون و کشفیات او، بستگی به این دارد که زمانی که این تجربیات موجب ترس یا درد کودک می شود، مادر، واکنش مناسب نشان داده و برای آرام کردن فرزندش، در دسترس باشد.
زیر مرحله تمایل به نزدیکی (۱۴-۲۴ ماهگی)
در نظریه ماهلر، تمایل کودک برای کسب استقلال، با ترس از رها شدن، خراب می شود. بنابراین کودک سعی می کند بیشترین نزدیکی را با مراقب داشته باشد و در عین حال، مشغول کشف دنیای بیرون است. این مرحله برای رشد مفهوم خود (self) منسجم، بسیار ضروری است.
زیر مرحله ثبات شئ ( ۲۴ ماهگی)
در نظریه ماهلر ، عبور موفقیت آمیز از این مرحله، مدل ذهنی درونی شده از مادر را برای کودک، تضمین می کند که باعث می شود زمانی که مادر، حضور فیزیکی ندارد به طور ناهوشیار، این مدل ذهنی درونی شده از مادر، کودک را همراهی و مراقبت کند. این مادر ذهنی درونی شده در کودک، اعتماد به نفس و مفهوم خود سالم را برای او به بار می آورد. علاوه براین، حس فردیت نیز در کودک شکل می گیرد.