آیا شما به دیگران فقط در صورتی توجه می‌کنید که شرایط خاصی را در ارتباط با شما رعایت کنند؟ و آیا اگر آن شرایط را رعایت نکنند، دیگر به آن‌ها توجهی نمی‌کنید؟ درمورد خودتان چطور؟ آیا اطرافیانتان شخصیت شما را بدون هیچ قید و شرطی و همان‌طور که هستید می‌پذیرند یا فقط مشروط به موارد خاصی، به شما توجه می‌کنند؟ توجه مثبت نامشروط ( unconditional positive regard ) واژه‌ای است که توسط یکی از نظریه‌پردازان انسان‌گرا به نام کارل راجرز استفاده شد. وی برای توصیف یکی از تکنیک‌هایی که در رویکرد غیر رهنمودی خود، به نام درمان مراجع‌محور، استفاده می‌کرد، واژه‌ی توجه مثبت نامشروط را به کار برد. اما این مفهوم به چه معناست و چه اهمیتی دارد؟ در متن حاضر، به بیان مطالبی برای پاسخ به این پرسش پرداخته شده است.
توجه مثبت نامشروط از دیدگاه راجرز
براساس دیدگاه راجرز، توجه مثبت نامشروط به این معناست که به دیگری حمایت و توجه کاملی را نشان دهیم و او را کاملاً بپذیریم، بدون توجه به اینکه چه می‌گوید، چه احساسی دارد یا چه کاری انجام می‌دهد. یعنی قید و شرطی برای پذیرفتن او نداشته باشیم و او را همان‌گونه که هست، خوب یا بد، بپذیریم. مثلاً راجرز در درمان مراجع محور خودش می‌گفت که بدون در نظر گرفتن اینکه مراجع، رفتارها یا هیجانات مثبت یا منفی را نشان می‌دهد، باید او را بپذیریم و به عنوان یک انسان از او حمایت کنیم. یعنی درمانگر نباید برای ارضای نیازهای خودش، از مراجع انتظار داشته باشد که به گونه‌ای خاص رفتار کند یا هیجانات خاصی را نشان دهد.
راجرز معتقد بود که برای درمانگران ضروری است که توجه مثبت نامشروط را به مراجعانشان نشان دهند. او همچنین بیان کرد که افرادی که این پذیرش را از جانب اطرافیانشان در زندگی، دریافت نمی‌کنند، در نهایت باورهای منفی درمورد خودشان پیدا می‌کنند.
کارل راجرز
توجه مثبت نامشروط در روابط نزدیک
در روابط نزدیک مانند رابطه با همسر، خانواده و دوست صمیمی اگر رابطه به خوبی پیش برود، ما می‌توانیم آزادانه حرف بزنیم، رفتار کنیم و هیجانات و احساسات خودمان را نشان دهیم، بدون ترس از اینکه توجه آن‌ها را از دست بدهیم. در این صورت توجه آن‌ها به ما همان توجه مثبت نامشروط است، یعنی بدون هیچ قید و شرطی ما را همان‌گونه که هستیم می‌پذیرند.
اما گاهی روابط ما این‌گونه پیش نمی‌رود. مثلاً ممکن است همسرمان فقط در صورتی به ما توجه کند که دائماً به او بگوییم دوستش داریم، از دست او عصبانی نشویم و نظرات او را درمورد تصمیمات مشترک، در اولویت قرار دهیم. یا ممکن است والدینمان فقط در صورتی به ما توجه کنند که حرف شنو، درس‌خوان و مؤدب باشیم. در این دو مورد، ما فقط در صورتی می‌توانیم توجه همسر یا والدین را به دست آوریم که طبق انتظارات و شروط آن‌ها عمل کنیم نه طبق آنچه واقعاً هستیم. یعنی توجه مثبت نامشروط دریافت نمی‌کنیم. این موضوع می‌تواند از جانب خودمان هم رخ دهد. به این فکر کنید که آیا شما نیز نزدیکانتان را آنطور که هستند می‌پذیرید یا دائما شرایطی را برای پذیرش و توجه به آن‌ها تعیین می‌کنید؟
نقش توجه مثبت نامشروط در خود ارزشمندی
راجرز معتقد بود که انسان‌ها نیاز دارند که توجه مثبت نامشروط و احساس خود ارزشمندی (self-worth) داشته باشند. اینکه ما درمورد خودمان چگونه فکر می‌کنیم و چقدر برای خودمان، ارزش قائل هستیم، نقش کلیدی در سلامت روان ما دارد. اگر در سال‌های اولیه کودکی، والدین ما را بدون هیچ قید و شرطی بپذیرند، دوست داشته باشند و حمایتمان کنند، احساس اعتماد به نفس و خود ارزشمندی می‌کنیم. همین احساس تا سال‌های بزرگسالی با ما باقی می‌ماند و کمکمان می‌کند تا خودمان را برای رسیدن به اهدافمان توانمند ببینیم، اهدافمان را دنبال کنیم و در نهایت به خودشکوفایی برسیم.
ایجاد ناهماهنگی در خود واقعی و خود آرمانی
طبق دیدگاه راجرز، برای اینکه فرد سازگاری داشته باشد، باید بین تصویر خود (self-image)، یعنی تصویر واقعی که از خود شکل گرفته، و خود آرمانی (ideal self)، یعنی آن کسی که آرزو دارد باشد، هماهنگی وجود داشته باشد. اگر توجه مثبت نامشروط از جانب والدین، دریافت کرده باشیم، این هماهنگی به وجود می‌آید. یعنی آنچه هستیم و آنچه دوست داریم باشیم، با هم هماهنگ هستند. به عبارتی ماهم ویژگی‌های مثبت و هم ویژگی‌های منفی خود را می‌پذیریم و بدون تحریف و انکار واقعیت، شخصیتمان رشد می‌کند. در غیر این صورت، ناهماهنگی بین این دو به وجود می‌آید و به دلیل تحریف و انکار واقعیت از جمله انکار ویژگی‌های منفی‌مان، در سازگاری و سلامت روان، دچار مشکلاتی می‌شویم. بنابراین اگر درمانگر این توجه مثبت نامشروط را تأمین کند، گام مثبتی را در جهت سلامت روان مراجع برداشته است.
چگونه تمرین کنیم تا بتوانیم در درمان از آن استفاده کنیم؟
گرچه توجه مثبت نامشروط یکی از اصول اساسی درمان مراجع محور راجرز است اما به کار بردن آن، دشوار است. مثلاً فرض کنید که مراجع شما فردی است که تعدادی تجاوز را مرتکب شده است. قاعدتاً پذیرش بدون قید و شرط چنین مراجعی می‌تواند برای درمانگر، دشوار باشد؛ چرا که با اصول اخلاقی شکل گرفته در ذهن او مغایرت دارد. بنابراین توصیه‌هایی به درمانگران برای تمرین توجه مثبت نامشروط، ارائه شده است.
توصیه‌ها
- درمانگران باید در ابتدا به رفتارهای خودشان توجه کنند و از دیگران توجه مثبت نامشروط را بخواهند؛ چرا که هرکسی از جمله درمانگر هیجانات، افکار و رفتارهای منفی را نشان می‌دهد و تمایل دارد که از جانب دیگران پذیرفته شود.
- درمانگران باید به این توجه کنند که همه افراد با ظرفیت رفتار کردن به شیوه‌ای مثبت و دوست‌داشتنی متولد شده‌اند. بنابراین جلسه درمان می‌تواند آخرین شانس مراجع برای دریافت حمایت، درک و پذیرش باشد. بنابراین توجه مثبت نامشروط می‌تواند در آخرین شانسش برای تغییر به او کمک کند و مشکل او را حل کند.