همان طور که در نوشته مربوط به آزمون شخصیت نئو توضیح داده شد؛ وجدان گرایی (conscientiousness) یک ویژگی شخصیتی و یکی از مقیاس های آزمون شخصیت نئو می باشد (یکی از ۵ عامل شخصیت در مدل ۵ عاملی). این مقیاس با نام های دیگری همچون با وجدان بودن و وظیفه شناسی نیز شناخته می شود. در نوشته حاضر، به توصیف ویژگی های این مقیاس و نمرات بالا و پایین آن، علل وجدان گرایی و ۶ خرده مقیاس وجدان گرایی در آزمون نئو، پرداخته شده است.
توصیف مقیاس وجدان گرایی
افرادی که در مقیاس وجدان گرایی در نئو، در محدوده طبیعی قرار می گیرند، ویژگی های این مقیاس را در حد تعادل نشان می دهند. آن ها معمولا افرادی دقیق و منظم هستند که برنامه هایی را برای خود، تعیین می کنند و سعی می کنند در زمانی مشخص و با اصولی صحیح، آن ها را انجام دهند. برای رسیدن به اهدافشان، پشتکار و استقامت زیادی دارند و سخت کوش و مصمم هستند. نسبت به دیگران، احساس مسئولیت می کنند، از خانواده و دوستان گرفته تا همکاران و حتی غریبه ها. بنابراین سعی می کنند وظایف خود را به درستی انجام دهند.
همچنین افرادی منظم هستند که به نظم و ترتیب محل زندگیشان، اهمیت زیادی می دهند. خوش قول و وقت شناس هستند و به رعایت اصول اخلاقی پایبندند. اما با وجود این ویژگی ها می توانند درمواقعی انعطاف پذیر نیز باشند و همین باعث می شود بتوانند با شرایط پیش بینی نشده، سازگار شوند. بنابراین قادرند در چنین شرایطی، سریع تصمیم گیری کنند و خوب هم عمل کنند. درواقع افراد با نمرات پایین وجدان گرایی در نئو بین منظم بودن و با برنامه بودن با منعطف بودن، تعادل برقرار می کنند.
نمرات بالا در مقیاس وجدان گرایی در نئو
نمرات بالا در مقیاس وجدان گرایی نیز مانند سایر مقیاس ها در آزمون نئو با ویژگی های مثبت و منفی، مشخص می شود. ویژگی های مثبت این افراد این است که از اصول اخلاقی خاصی که دارند، تبعیت می کنند. اهداف بلند مدت و شیوه های رسیدن به آن ها را مشخص می کنند و سعی می کنند با تلاش کردن، به آن ها برسند. حتی اگر در رسیدن به اهداف خود با موانعی روبرو شوند سعی می کنند به راه خود ادامه دهند. به پیشرفت، علاقه زیادی دارند و معمولا در زمینه تحصیلی و شغلی به موفقیت های سطح بالایی دست می یابند. افرادی مسئولیت پذیر و وظیفه شناس هستند. به همین دلیل، دیگران آن ها را افرادی قابل اطمینان می دانند. معمولا سعی می کنند که با رفتار و گفتار خود، دیگران را آزرده نکنند. همچنین به دلیل محتاط بودنشان، به احتمال کمتری دچار تصادفات رانندگی می شوند.
اما روی دیگر سکه، نقاط ضعف افراد با نمرات بالای وجدان گرایی است. مثلا تحمل پذیرش شکست را ندارند و در صورت شکست خوردن، احساس بی ارزشی و افسردگی می کنند. آن ها معمولا افرادی کمال گرا هستند که برنامه های مشخصی برای خود تعیین کرده اند و اگر مطابق با آن ها، عمل نکنند، آرام و قرار ندارند. افرادی معتاد به کار هستند و همین موجب خستگی و فرسودگی آن ها می شود. همچنین گاهی در برابر نظرات دیگران، نظرات متعصبانه می دهند و نمی توانند خود را با شرایط جدید سازگار کنند. یعنی ممکن است به عنوان افرادی انعطاف ناپذیر، شناخته شوند.
نمرات پایین در مقیاس وجدان گرایی در نئو
نمرات پایین وجدان گرایی در نئو نیز مانند نمرات بالای آن با ویژگی های مثبت و نقاط ضعفی در این افراد، مشخص می شود. ویژگی های مثبت این افراد این است که در شرایط غیر قابل پیش بینی، سازگاری بیشتری از خود نشان می دهند و انعطاف پذیر هستند. جاه طلب نیستند و معیارهای سفت و سختی برای خود تعیین نمی کنند. به همین دلیل برای رسیدن به این معیارها، خود را تحت فشار قرار نمی دهند. در موقعیت های اضطراری می توانند به سرعت تصمیم گیری کنند. همچنین به دلیل انعطاف پذیر بودن، برای مشاغلی که چارچوب مشخصی ندارند مناسبند.
اما روی دیگر سکه، نقاط ضعف افراد با نمرات پایین وجدان گرایی را نشان می دهد. مثلا آن ها افرادی بی نظم هستند. به رفتارهای تکانشی گرایش دارند؛ یعنی به عواقب تصمیمشان و مزایا و معایب آن فکر نمی کنند و بدون فکر، سریعاً دست به عمل می زنند. کمتر هدف مند هستند و تمایل آن ها برای رسیدن به موفقیت کمتر از افرادی با نمرات بالای این مقیاس است. انگیزه و پشتکار زیادی ندارند و کمتر می توانند در مسیر اهداف بلند مدت، با پشتکار مسیر خود را ادامه دهند. به موقع انجام دادن کارها برایشان، اهمیت چندانی ندارد. معمولا دیر سرِکار یا سر کلاس می رسند یا قرارهای مهم را از دست می دهند. یعنی ممکن است خوش قول و با برنامه نباشند.
علل وجدان گرایی در افراد
در بررسی علل تفاوت وجدان گرایی در افراد، هم عوامل ژنتیکی و زیستی و هم عوامل محیطی، نقش دارند.
علل ژنتیکی وجدان گرایی
بررسی دوقلوهای یک تخمکی (با ژن های یکسان) و دوتخمکی (با ژن های متفاوت) نشان داد که ویژگی وجدان گرایی تا حدی تحت تاثیر ژن هایی است که از والدین به فرزندان می رسد.
علل محیطی
رابرت مک ری و پال کاستا معتقد بودند که روابط اولیه کودک با والدین یا مراقبانش می تواند در میزان وجدان گرایی او دخیل باشد. مثلا کسانی که والدینشان با آن ها روابط گرم و پرمحبتی دارند نسبت به کسانی که با والدینشان فاصله بیشتری دارند، معمولا از وجدان گرایی بالاتری برخوردارند. همچنین گزارش شده که وجدان گرایی با افزایش سن افزایش می یابد؛ به جز کاهش جزئی آن در طول اوایل تا اواسط نوجوانی.
نقش مغز در وجدان گرایی
در مقاله ای از ریکلی و همکاران (۲۰۱۷) که به بررسی نقش مغز در وجدان گرایی پرداخته شد به این نتیجه رسیدند که افراد با وجدان گرایی بالا، قشر مغز ضخیم تر و کوچکتری دارند (بخشی که مربوط به تفکر است). همچنین این بخش از مغزشان با بخش پیش پیشانی مغز آن ها (که مسئول قضاوت، تصمیم گیری و برنامه ریزی است)، در هم تنیده شده است.
شش خرده مقیاس وجدان گرایی در نئو
شش خرده مقیاس برای وجدان گرایی وجود دارد که مجموع آن ها مفهوم وجدان گرایی را تشکیل می دهند. در تفسیر حاصل از این تست، تفسیر نمرات هر یک از خرده مقیاس ها به صورت مجزا و مستقل از هم ارائه می شود تا تصویر جامعی نسبت به ویژگی وجدان گرایی در فرد، به دست آید. فهرست این شش خرده مقیاس در زیر آورده شده است.
افرادی که در این خرده مقیاس، نمرات بالایی می آورند احساس شایستگی و توانمندی زیادی در کارهای خود دارند. اما کسانی که نمرات پایینی می گیرند افرادی بدون اعتماد به نفس هستند که خودشان را توانمند نمی دانند. افرادی با نمرات طبیعی، بین این دو حالت در تعادلند.
افرادی که در خرده مقیاس نظم وجدان گرایی نمرات بالایی می آورند نظم، دقت و برنامه ریزی زیادی دارند. اما کسانی که نمرات پایینی می گیرند کمتر اهل برنامه ریزی و نظم هستند. نمرات طبیعی چیزی بین این دو ویژگی را نشان می دهد.
افرادی که نمرات بالایی می گیرند بسیار مسئولیت پذیر، وظیفه شناس و قانون مند هستند. اما افرادی با نمرات پایین، آسان گیر هستند و ممکن است قانون شکنی کنند. نمرات طبیعی، تعادل بین این ویژگی ها را نشان می دهد.
افرادی که نمرات بالایی در این خرده مقیاس می گیرند بسیار سخت کوش، مصمم و پرتلاش هستند اما کسانی که نمرات پایینی می گیرند ممکن است تلاش زیادی برای رسیدن به موفقیت نکنند. نمرات طبیعی، حدتعادل این دو ویژگی را نشان می دهد.
افرادی که نمرات بالایی در این خرده مقیاس می گیرند بسیار با پشتکار و با استقامت هستند اما کسانی که نمرات پایینی می گیرند معمولا انجام کارهای خود را به تعویق می اندازند. نمرات طبیعی، چیزی بین این دو ویژگی را نشان می دهد.
افرادی که نمرات بالایی در این خرده مقیاس می گیرند در تصمیم گیری بسیار محتاط و دوراندیش هستند. اما کسانی که نمرات پایینی می گیرند معمولا خیلی سریع و گاهی بدون فکر، تصمیم گیری می کنند و دست به عمل می زنند. نمرات طبیعی، حد تعادل بین این دو حالت را نشان می دهد.
جمع بندی
بر اساس آنچه که در متن گفته شد عوامل ژنتیکی، محیطی و مغزی می توانند در شکل گیری وجدان گرایی، نقش داشته باشند. وجدان گرایی در آزمون نئو، یکی از ۵ مقیاس اصلی این آزمون شخصیتی را تشکیل می دهد. این مقیاس نیز همانند سایر مقیاس های آزمون نئو، سه حالت نمرات طبیعی، بالا و پایین را شامل می شود. در هریک از این ۳ حالت، ویژگی های مثبت و نقاط ضعفی برای افراد آن محدوده، ذکر شده است. همچنین برای وجدان گرایی، ۶ خرده مقیاس نیز وجود دارد که با توجه به نمره فرد در هر خرده مقیاس که بعد از اجرای تست به وی داده می شود، ویژگی های مثبت و نقاط ضعف او به وی ارائه می شود. در نوشته حاضر، نگاهی اجمالی از موارد ذکرشده درمورد مقیاس وجدان گرایی در نئو، ارائه شده است.
منابعی برای مطالعه مقیاس وجدان گرایی در نئو
- conscientiousness and its facets
- conscientiousness personality trait
- what is conscientiousness
- کتاب روانشناسی شخصیت دکتر حسن حق شناس