ریموند کتل، از نظریه پردازان حوزه شخصیت بود که با معرفی یکی از رویکردهای صفات (در کنار رویکردهای آلپورت، آیزنک، مک کری و کاستا)، زمینه‌ای را برای ساخت یک آزمون شخصیت، فراهم کرد. آزمون کتل (۱۶-PF) که یکی از آزمون‌های عینی شخصیت است، در دهه ۱۹۴۰ توسط کتل، به وجود آمد و ۱۶ طبقه از صفات شخصیتی متفاوت را معرفی نمود. وی بر این باور بود که از طریق این صفات، می‌توان تفاوت‌های فردی افراد در شخصیت را توصیف کرد و توضیح داد. گرچه نظریه کتل مبنی بر وجود تفاوت‌های فردی در این ۱۶ عامل، محبوبیتی نداشت اما معرفی آزمون کتل ، توجه بسیاری از افراد حیطه روانشناسی را به خود، جلب کرد.
۱۶ عامل شخصیتی در آزمون کتل
کتل در ابتدا با حذف ویژگی‌های شخصیتی اضافی یا نامعمول از ۴۵۰۰ صفت مطرح شده در نظریه آلپورت، تعداد این ویژگی‌ها را به ۱۷۱ ویژگی، کاهش داد. سپس او با استفاده از یک روش تحلیل آماری به نام تحلیل عوامل، عواملی که به هم مرتبط بودند را شناسایی کرد؛ تحلیل عوامل، روشی است که می‌تواند از بین تعداد زیادی داده، مهم‌ترین و تاثیرگذارترین داده‌ها را مشخص کند. درواقع او بر اساس این روش، ۱۶ عامل شخصیتی را برای آزمون کتل ، معرفی نمود.
براساس نظریه کتل، طیفی از صفات شخصیت، وجود دارد. به عبارتی، هر فرد، دارای درجات مشخصی از هر یک از این ۱۶ عامل شخصیتی است. یعنی هر فرد در بعضی ویژگی‌ها، نمرات بالا و در ویژگی‌های دیگر، نمرات پایینی دریافت می‌کند. به عنوان مثال، گرچه همه افراد، درجاتی از انتزاعی بودن (Abstractedness) را دارند؛ اما بعضی افراد ممکن است خیلی اهل تخیل باشند درحالی که دیگران ممکن است خیلی اهل عمل باشند.
فهرست ویژگی‌های شخصیتی در آزمون کتل (عوامل مرتبه اول)
لیست ویژگی‌های شخصیتی زیر، ۱۶ عامل شخصیت مطرح‌شده در آزمون کتل را توصیف می‌نماید.
- انتزاعی بودن (abstractedness): تخیل در برابر عملی بودن
- دلهره (apprehension): نگرانی دربرابر اطمینان
- تسلط (dominance): قدرتمند بودن دربرابر تسلیم شدن
- ثبات هیجانی (emotional stability): آرام دربرابر عصبی
- سرزندگی (liveliness): خودانگیختگی دربرابر مهارشدگی
- گشودگی نسبت به تغییر (openness to change): انعطاف‌پذیری دربرابر دلبستگی به موارد آشنا
- کمال‌گرایی (perfectionism): کنترل‌شده دربرابر تنظیم‌نشده
- خصوصی بودن (privateness): محتاط دربرابر آزاد
- دلیل‌تراشی (reasoning): انتزاعی دربرابر عینی
- آگاهی از قانون (rule-consciousness): مطیع دربرابر غیرمطیع
- اعتماد به خود (self-reliance): خودکفا دربرابر وابسته
- حساسیت (sensitivity): دل رحم دربرابر بی‌احساس
- تسلط اجتماعی (social boldness): بازداری‌نشده دربرابر خجالتی
- تنش (tension): بی صبر دربرابر آرام
- گوش به زنگی (vigilance): بدگمان دربرابر اعتمادکننده
- گرمی (warmth): معاشرتی بودن دربرابر کم حرفی
صفات شخصیتی مرتبه دوم در آزمون کتل
در آزمون کتل ، ۱۶ ویژگی اصلی مطرح‌شده، به عنوان عوامل مرتبه اول شناخته می‌شوند و نتایج حاصل از آن‌ها به آزمودنی، ارائه می‌شود. در گام دوم، عواملی تحت عنوان عوامل مرتبه دوم، وجود دارند که در تحلیل، پیش از ارائه تفاسیر مربوط به ۱۶ عامل شخصیت، به آزمودنی ارائه می‌شوند. عوامل مرتبه دوم در آزمون کتل شامل برون‌گرایی دربرابر درون‌گرایی، اضطراب زیاد در برابر اضطراب کم، سخت‌گیری دربرابر انعطاف‌پذیری، استقلال دربرابر وابستگی، خودکنترلی زیاد دربرابر خودکنترلی کم، سازگاری دربرابر ناسازگاری، توانایی رهبری بالا دربرابر توانایی رهبری پایین، و خلاقیت بالا دربرابر خلاقیت پایین می‌باشند.
ساختار آزمون کتل و روش اجرای آن
آزمون کتل، برای افراد ۱۶ سال به بالا و همه جمعیت‌ها، قابل استفاده است. این آزمون، متشکل از ۱۸۶ سوال است که در آن، آزمودنی باید برای هر سوال، یکی از سه گزینه موجود را انتخاب نماید. سپس با توجه به نمره‌ای که فرد به دست آورده است در محدودهای بین بالاترین تا پایین‌ترین نمرات، قرار می‌گیرد. برای پاسخگویی به سوالات آزمون کتل، ۳۰ تا ۳۵ دقیقه زمان، مورد نیاز است. در این آزمون، گزینه درست یا غلطی وجود ندارد. بلکه آزمودنی باید براساس نظرات و نگرش‌های خود، به سوالات، پاسخ دهد.
روایی و پایایی
تعدادی از پژوهش‌های انجام شده، روایی و پایایی این آزمون را مطلوب، گزارش کرده‌اند؛ یعنی آن را تست معتبر و قابل اطمینانی می‌دانند؛ به ویژه برای پیشرفت شغلی و ارزیابی شخصیت.
کاربرد آزمون کتل
از آزمون کتل می‌توان در زمینه‌های مختلف از جمله مشاوره تحصیلی و شغلی، استفاده نمود. در محیط‌های کاری، از این آزمون برای انتخاب کارکنان، به ویژه برای انتخاب مدیران، استفاده می‌شود. همچنین می‌توان با ارزیابی اضطراب، سازگاری و مشکلات رفتاری از طریق این تست، به تشخیص و درمان در محیط‌های بالینی کمک کرد.
نقاط قوت و ضعف آزمون کتل
آزمون کتل نیز مانند سایر آزمون‌های شخصیت، مزایا و معایبی دارد که در اینجا به صورت فهرست‌وار، آن را توضیح می‌دهیم.
نقاط قوت
- تسهیل فرایند تصمیم گیری و کاهش اشتباه در زمان استخدام نیروهای جدید در محیط‌های شغلی
- تسهیل کردن راهی برای افزایش خودآگاهی از طریق تفسیرهای آزمون کتل
- سنجش عینی شخصیت و توان پیش‌بینی دقیق رفتار و عملکرد
- پیش بینی رهبری، خودآگاهی، خلاقیت، مهارت‌های اجتماعی، عزت نفس و الگوهای مقابله‌ای
- امکان استفاده از آن در تعداد زیادی از جوامع؛ به دلیل وجود نسخه ترجمه شده‌ی آن به ۳۰ زبان
- مشخص کردن نقاط قوت و ضعف فرد
نقاط ضعف
- به دلیل نبود مقیاس‌های اعتباری در آزمون کتل ، امکان تلاش مراجع برای ارائه تصویر مطلوب از خود، وجود دارد.
- مانند دیگر آزمون‌های عینی شخصیت، آزمودنی آزادی کمتری در پاسخگویی به سوالات دارد.
- برخلاف آزمون‌های فرافکن، امکان سنجش بخش‌های ناخودآگاه شخصیت، در این آزمون وجود ندارد.
- این آزمون برای افراد بهنجار، طراحی شده و درمورد جمعیت بالینی، بهتر است از آزمون‌هایی مثل میلون و mmpi استفاده شود.