اینکه شما خود را چطور می‌بینید و دیگران شما را چطور می‌بینند، ممکن است تاحدی متفاوت باشد. از طرفی شناخت عینی شخصیت فرد، دشوار است. هانس آیزنک، یکی از نظریه‌پردازان حوزه شخصیت است که در کنار سایر نظریه پردازان رویکرد صفات (آلپورت، کتل، مک کری و کاستا)، پژوهش‌هایی را درمورد صفات شخصیتی، انجام داد. نتیجه پژوهش‌ها در نظریه آیزنک منجر‌به ایجاد یک آزمون عینی در حوزه شخصیت شد. تست آیزنک اکنون به‌عنوان یکی از آزمون‌های شناخته‌شده برای شناسایی صفات فرد، شناخته می‌شود.
عوامل شخصیتی در آزمون آیزنک
آزمون شخصیت آیزنک (Eysenck Personality Inventory or EPI)، در ابتدا دو بعد مجزا و پایدار از شخصیت، شامل درون‌گرایی در برابر برون‌گرایی و روان‌آزردگی دربرابر ثبات هیجانی را می‌سنجید. این دو بعد، براساس تاکید آیزنک بر بخش فیزیولوژیک، ژنتیک و سرشت فرد، مطرح شدند.
بعدها در این آزمون، تجدیدنظر صورت گرفت و بعد سومی نیز به دو بعد قبلی، اضافه شد. بعد سوم اضافه‌شده، روان‌پریشی خویی دربرابر کنترل تکانه، نامگذاری شد.
ساختار آزمون آیزنک
تست آیزنک اولیه (EPI)، شامل ۵۷ سوال یا عبارت بود. اما فرم تجدیدنظرشده آن (EPQ-R) ، شامل ۹۰ عبارت می‌شود. از ویژگی‌های روانسنجی فرم تجدیدنظرشده نسبت به فرم کوتاه، حمایت بیشتری شده است.
روش اجرا
این آزمون، پاسخ درست یا غلطی ندارد. بلکه هر سوال، چگونگی رفتار و یا احساس فرد را می‌سنجد. سپس فرد براساس نحوه احساس یا عمل خود، برای هر سوال، یکی از گزینه‌های بلی یا خیر را علامت‌گذاری می‌نماید.
نمره‌گذاری در آزمون آیزنک
در آزمون آیزنک، ۴ نمره مختلف به شرح زیر، به دست می‌آید.
نمرات مربوط به مقیاس اعتباری یا دروغ‌سنج
این مقیاس، تعدادی عبارت را شامل می‌شود که برای اندازه‌گیری صداقت فرد در پاسخ به سوالات آزمون آیزنک ، قرار داده شده است. درواقع، این مقیاس این را می‌سنجد که فرد، چقدر سعی کرده تا خود را از نظر اجتماعی، مطلوب نشان دهد. افرادی که در این مقیاس، نمره بالایی می‌گیرند، معمولا سعی در ارائه تصویری مطلوب از خود دارند.
نمرات مربوط به مقیاس روان‌پریش خویی/ کنترل تکانه (مقیاس P یا Psychoticism)
این مقیاس در تست آیزنک ، میزان روان‌پریش خویی و کنترل تکانه را در فرد می‌سنجد. نمره این مقیاس، نشان می‌دهد که فرد چقدر به روان‌پریشی خویی (خصومت، خشم و پرخاشگری و…) و یا کنترل تکانه (توانایی کنترل خصومت، خشم و پرخاشگری و …) نزدیک است.
رابطه مقیاس روان‌پریشی خویی و شخصیت ضداجتماعی
درواقع، این مقیاس، ویژگی‌های جامعه ستیزی را در فرد می‌سنجد. بنابراین، می‌تواند در تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی نیز، ابزاری کمکی باشد.
نمرات مربوط به مقیاس برون‌گرایی/ درون‌گرایی (مقیاس E یا Extraversion)
این مقیاس در تست آیزنک ، میزان برون‌گرایی و درون‌گرایی (introversion) آزمودنی را می‌سنجد. نمره این مقیاس، نشان می‌دهد که فرد چقدر به برون‌گرایی (اهل معاشرت بودن، ترجیح بودن در جمع، پرانرژی بودن و …) و یا درون‌گرایی (ترجیح تنهایی و تمایل به درون نگری نسبت به ارتباط با دیگران، تمایل به فعالیت‌های انفرادی و …) نزدیک است.
نمرات مربوط به مقیاس روان‌آزردگی/ ثبات هیجانی (مقیاس N یا Neurotocism)
در تست آیزنک، این مقیاس میزان روان‌آزردگی و ثبات هیجانی (emotional stability) را می‌سنجد. نمره فرد در این مقیاس، نشان می‌دهد که او چقدر به روان‌آزردگی (ناپایداری یا استرس روانشناختی) و یا ثبات هیجانی (پایداری هیجانی و آرامش) نزدیک است.
ویژگی‌های مرتبط با ابعاد پرسشنامه آیزنک
روان پریشی خویی در آزمون آیزنک، شامل این ویژگی‌ها می‌شود: پرخاشگری، جرات ورزی، خودمحوری، نداشتن همدلی، فریبکاری، پیشرفت‌گرایی، متعصب بودن، ویژگی‌های مردانه، سخت و انعطاف‌ناپذیر بودن
برون‌گرایی در تست آیزنک، شامل این ویژگی‌هاست: اجتماعی بودن، مسئولیت‌پذیر نبودن، مسلط، فقدان انعکاس، ماجراجویی، تکانشی، اهل ریسک، بیانگر و فعال
روان‌آزردگی در آزمون آیزنک شامل این ویژگی‌ها می‌شود: اضطراب، افسردگی، احساس گناه، عزت نفس پایین، تنش، دمدمی مزاج، خودبیمارانگاری، فقدان خودمختاری و وسواس
تفسیر آزمون آیزنک در وبسایت پرسونالوژی
در نتیجه اجرای نسخه تجدید نظر شده آزمون آیزنک (EPQ-R) در وبسایت پرسونالوژی، نمرات در چهار بعد:
- برون‌گرایی/ درون‌گرایی
- روان‌پریشی/ کنترل تکانه
- روان‌رنجوری/ ثبات هیجانی
- دروغ‌گویی/ صداقت
ارائه می‌گردد.
نمره فرد در هریک از این چهار بعد، عددی بین ۱ تا ۱۰ است. نمره بین ۵ تا ۶ در هر یک از این ابعاد، نشان‌دهنده نرمال بودن فرد در آن بعد است. نمرات بالاتر و پایین‌تر از آن نشان‌دهنده قرارگیری فرد در محدوده غیر نرمال است.
همچنین نموداری ارائه می‌گردد که بر اساس برون‌گرایی و روان‌رنجوری و با توجه به دو پارامتر تحرک و احساسات، خلق و خوی فرد را بر اساس طبع‌های چهارگانه بقراط (سودایی، صفرایی، بلغمی و دموی) توصیف می‌نماید.
جایگاه هر فرد در این نمودار به وسیله یک نقطه، نشان داده می‌شود و ویژگی‌های مربوط به آن قسمت، همان ویژگی‌های توصیف‌کننده فرد است.
کاربرد آزمون آیزنک
آزمون آیزنک با سنجش ابعاد شخصیتی از جمله درون‌گرایی و برون‌گرایی، می‌تواند بینشی جهت خودشناسی به افراد بدهد. همچنین از طریق دو بعد دیگر، تاحدودی اطلاعاتی درمورد مشکلات شخصیتی ازجمله ویژگی‌های مربوط به روان‌آزردگی و روان‌پریش خویی، ارائه می‌دهد. بنابراین می‌تواند در کنار سایر ابزارهای تشخیصی از جمله مصاحبه‌های آزمونگر، به تشخیص مشکلات روانشناختی و شخصیتی فرد، کمک کند. به علاوه تفسیر انتهایی در نمودار آزمون، مزاج فرد را نیز مشخص می‌نماید؛ براساس اینکه کدام یک از ۴ ماده مطرح‌شده توسط بقراط یعنی سودا، صفرا، بلغم و خون، در بدن فرد، غالب هستند.
نقاط قوت و ضعف
این آزمون نیز مانند هر ابزار سنجش شخصیت دیگری (چه آزمون‌های عینی و چه آزمون‌های فرافکن)، نقاط قوت و ضعفی دارد.
نقاط قوت آزمون آیزنک
- اجرای آسانی دارد و برای آزمودنی به آسانی، قابل درک است.
- روایی و پایایی مطلوبی برای آزمون آیزنک به خصوص فرم بلند آن، گزارش شده است.
- وجود سوالات مربوط به مقیاس دروغ سنج، سنجش صحت پاسخگویی افراد را امکان‌پذیر می‌سازد.
نقاط ضعف
- گرچه تعدادی سوال برای سنجش صحت پاسخگویی فرد، وجود دارد؛ اما مانند هر آزمون عینی دیگر، امکان سوگیری یا عدم صداقت آزمودنی در پاسخگویی، وجود دارد.
- جهت سنجش دقیق‌تر مشکلات روانشناختی و اختلالات شخصیت، بهتر است به جای آزمون آیزنک از دو تستMMPI و میلون استفاده شود.